Przestępstwa zniesławienia i znieważenia, choć często mylone w potocznym rozumieniu, różnią się od siebie w sposób zasadniczy - zarówno pod względem istoty, jak i skutków prawnych. W obu przypadkach chodzi o ochronę dóbr osobistych – odpowiednio dobrego imienia oraz godności człowieka.
Czym różni się zniesławienie od znieważenia?
Zniesławienie zgodnie z art. 212 Kodeksu karnego, dotyczy naruszenia dobrego imienia osoby, instytucji, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej. Jego istotą jest wystawienie danej osoby lub podmiotu na utratę zaufania, koniecznego na przykład do wykonywania działalności zawodowej lub społecznej. W praktyce oznacza to sytuacje, w których zarzuty kierowane pod adresem pokrzywdzonego – niezależnie od tego, czy są prawdziwe, czy nie – mogą skutkować pogorszeniem jego wizerunku w oczach innych.
Znieważenie, opisane w art. 216 Kodeksu karnego, dotyczy wyłącznie osób fizycznych. Przestępstwo to polega na obraźliwym wyrażeniu się o drugiej osobie lub wobec niej, a jego celem jest poniżenie i upokorzenie. Najważniejszym elementem różniącym znieważenie od zniesławienia jest to, że znieważenie nie wymaga publiczności – może ono mieć miejsce w sytuacji prywatnej i dotyczy bezpośrednio godności osoby, a nie jej wizerunku w oczach innych.
Oba przestępstwa mogą przybierać różne formy – od wypowiedzi ustnych, przez publikacje pisemne, po wypowiedzi internetowe. W praktyce jednak to właśnie przestrzeń cyfrowa stała się szczególnym polem dla naruszeń, ze względu na szeroki zasięg komunikacji oraz łatwość zamieszczania treści.
Jakie są konsekwencje zniesławienia w Internecie?
Internet jako narzędzie masowego komunikowania odgrywa szczególną rolę w przestępstwach zniesławienia. Kodeks karny w art. 212 § 2 przewiduje surowszą karę za zniesławienie dokonane za pomocą takich środków. W przypadku popełnienia tego czynu w Internecie sprawca może być ukarany grzywną, ograniczeniem wolności, a nawet pozbawieniem wolności do roku. Wynika to z większej społecznej szkodliwości takich działań – jedna publikacja w sieci może dotrzeć do tysięcy osób w krótkim czasie.
Jednocześnie Internet daje pozorną anonimowość. Powoduje to, że często sprawcy czują się bezkarni.
Jednak organy ścigania dysponują narzędziami umożliwiającymi identyfikację autorów obraźliwych treści. Dzięki przepisom ustawy o świadczeniu usług drogą elektroniczną dostawcy Internetu zobowiązani są do przekazywania informacji organom państwowym na potrzeby prowadzonych postępowań. Dane takie jak adresy IP, adresy e-mail czy numery identyfikacyjne użytkowników mogą posłużyć do ustalenia tożsamości sprawcy.
Jakie są okoliczności wyłączające odpowiedzialność za zniesławienie?
Nie każda wypowiedź, która potencjalnie może godzić w dobre imię lub godność osoby, jest przestępstwem. Kodeks karny przewiduje sytuacje, w których sprawca nie ponosi odpowiedzialności za zniesławienie. Dotyczy to szczególnie przypadków, gdy zarzuty dotyczące osoby pełniącej funkcję publiczną są prawdziwe i podniesione w interesie społecznym. Takie działania, choć mogą negatywnie wpłynąć na reputację danej osoby, są uznawane za społecznie uzasadnione.
Sąd Najwyższy w swoich orzeczeniach wskazuje także na możliwość zwolnienia z odpowiedzialności osoby cytującej cudze wypowiedzi, pod warunkiem, że cytat jest rzeczywisty, pochodzi z wiarygodnego źródła, a jego publikacja służy informowaniu o sprawach publicznych. Warto jednak pamiętać, że ochrona ta nie obejmuje wypowiedzi anonimowych lub niezweryfikowanych.
Zniesławienie i znieważenie różnią się istotą ochrony dóbr prawnych – pierwsze dotyczy dobrego imienia, drugie godności osoby fizycznej. W przypadku naruszenia warto zebrać dowody i skonsultować się z prawnikiem, aby ocenić możliwość wniesienia prywatnego aktu oskarżenia. Wolność słowa wymaga odpowiedzialności, szczególnie w przestrzeni publicznej, gdzie granica między wyrażaniem opinii a naruszeniem prawa jest często bardzo cienka.